η ουσία από την οποία συντίθενται όλα τα πράγ­ματα που αποτελούν το Παν. Η ενδόμυχος φύση της είναι απόκρυφος στην αν­θρώπινη γνώση, πλην μικρού αριθμού ιδιοτήτων και παθών που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας. Δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ ύλης και σώματος. Κάποιοι όμως χρησιμοποιούν τον όρο σώματα για να παραστήσουν τα διάφορα μικρά μέρη και τις διαιρέσεις της κοινής ουσίας του Παντός. Σωματολογία άλωστε καλείται το μέρος της Φυσιολογίας που πραγματεύεται περί ύλης ή ουσίας εν γένει, περί φύσε­ως και των αχώριστων ιδιοτήτων των σωμάτων. Η ύλη όλων των σωμάτων (εκείνα που οι φιλόσοφοι ονομάζουν πρώτα και συστατικά μόρια, άτομα, σωμάτια ύλης τα οποία συνθέτουν τα σώματα διαφόρως) είναι τα αυτά ή της ιδίας φύσεως αναμετα­ξύ των εις όλα αυτά τα σώματα. Ο σοφός Βουδβάρδ θεωρεί ότι η ύλη είναι προκα-ταρκτικώς και πραγματιωδώς πολύ διάφορος, ότι εις τον καιρόν της κτίσεως διηρέθη εις πολάς τάξεις ή είδη ατόμων και ότι όλα τα του αυτού είδους είναι πανταχού όμοια και ομοιοειδή. Τα δε διαφόρων ειδών δεν διαφέρουσι μόνον κατά την ουσίαν α λ’ έτι και καθ’ όλας τας ποιότητας οπού παρατηρούμεν εις τα σώματα οπού είναι συνθεμένα από αυτάς, ότι εντεύθεν προξενούνται αι διαφοραί των χρωμάτων, της γεύσεως, της οσμής, της σκληρότητος, της βαρύτητος κ.τ. όλων των σωμάτων. Αυτή η ιδία είναι και η διδασκαλία των οπαδών του Καρτεσίου, μ’ όλον οπού αρκετά ανεσκευάσθη από τους οπαδούς του Νεύτωνος (όρα αυτού τας Αρχάς, σ. 338, την Οπτικήν αυτού, σ. 313, Τα φυσικομαθηματικά στοιχεία του Μουσχεμβροεκίου, π. 61, 83, 363, τας Αρχάς φιλοσοφίας του Χεϊνου, σ. 59, τον Βόϊλον, εις τας Αρχάς των φυσικών σω­μάτων, τον Ράυ εις την Δημιουργίαν, σ. 68, 85, την Εισαγωγήν του Κεϊλου, εις την Αληθή φυσικήν, τμήμα η.) Η ύλη θεωρείται πεπερασμένη και περιορισμένη σε διαστήματα και όρια, στα διάφορα μέρη του Παντός. Κακώς λέγουσι οι περί τον Καρτέσιον ότι η ουσία της ύλης συνίσταται εις την έκτασιν και επομένως την κά-μνουσιν άπειρον, επειδή το ίδιον πράγμα είναι ό, τι λογής το διάστημα εις τον εαυτόν του. Αλ’ οι οπαδοί του Νεύτωνος την κάμνουσι περιορισμένην, θέτωντας αυτήν εις τα σωμάτια ή εις τα στερεά και αδιαχώρητα άτομα. (Όρα τας Αρχάς του Νεύτωνος, σ.316, τον Πρόλογον του κυρ Κότες, τον Μουσχεμβροέκιον, μερ. Α´ κεφ. Δ´, τ ην Ει-σαγωγήν του Κεϊλου, διδασκ. Β´ τα σχόλια του Κλάρκου εις τον Ροαούλτιον, σ.22.) Η ύλη κοινώς θεωρείται σαν να έχει τρεις διαστάσεις (μήκος, πλάτος, και βάθος). Αυτός όμως δεν είναι ο φιλοσοφικότερος τρόπος θεώρησής της αλά ο πιο κοινός και ελειπής. Η ακριβέστερη μέθοδος για να αποκτήσει κανείς γνώση και ορθό­τερες ιδέες περί της ύλης και των σωμάτων είναι να εξετάζουμε τις ιδιότητες και τα πάθη τους, όσο το επιτρέπουν οι δυνατότητές μας. Οι ιδιότητες των σωμάτων διαιρούνται σε κοινές - ουσιώδεις (έκταση, διαίρεση, στερρότητα, σχήμα, κίνηση) και σε μερικές - ειδικές ή επείσακτες (οι εξής 14: φως, χρώματα, ήχος, βαρύτης και κουφότης, ελκυστική και ηλεκτρική, διαφανότης και αδιαφανότης, πυκνότης και αραιότης, σκληρότης και μαλακότης, ακαμψία και ευκαμψία, στερρότης και ρευστότης, θέρμη και ψύχος, υγρότης και ξηρότης, ελαστική, οσμές και γεύσεις). Η επαρίθμιση αυτή των κοινών ιδιοτήτων δεν είναι πάντοτε ακριβής και ίση σε όλα τα σώματα, επειδή μπορεί κάποιος να τις αποδώσει όλες σε ολόκληρο το σώμα, πλην της στερεότητος, που ανήκει μόνο στα μόρια των σωμάτων. Κατά δεύτερον μπορεί κάποιος να βεβαιώσει και άλες ιδιότητες των σωμάτων, όπως η διαμονή, επειδή ένα σώμα είναι επίσης απείρως επίμονον εκ φύσεως όσον και διαιρετόν. Οι καθαρές και απλές ουσίες, από τις οποίες λένε ότι συντίθενται όλα τα ογκώδη και μικτά σώματα και στα οποία αυτά ανάγονται και διαλύονται, ονομάζονται στοι­χεία των φυσικών σωμάτων. Οι παλαιοί ελάμβαναν ως στοιχεία 7: πυρ, αήρ, ύδωρ, γη, άλας, θείο, υδράργυρο. Από τους νεότερους, οι χημικοί δέχονται 5: φλέγμα, υδράργυρο, θείο, άλας και γη. Άλοι τρία: υδράργυρο, θείο, άλας. Εις τόπον οπού κυρίως δεν είναι τελείως άλα στοιχεία των φυσικών σωμάτων, παρά τα πρώτιστα μόρια της ύλης ή της ουσίας, εξ ων είναι κοινώς συνθεμένα και αι άνωθεν ρηθείσαι ιδιότητες οπού έχουσιν αυτά. Μόνον ένα στοιχείο είναι όλων των σωμάτων, δηλαδή η ουσία, καθώς το απέδειξαν διεξοδικώς οι συγραφείς που ανέφερον εις προηγούμενον σχόλιον. Η διαίρεσις της ύλης είναι ιδιότητα και διάθεσις παντός σώματος, με την οποία αυτό μπορεί να διαιρεθεί ή να αναχθεί σε μέρη είτε πραγματικώς είτε μόνον δια του νοός. Το σώμα διαιρείται επ’ άπειρον, κάτι που μπορεί κανείς να αποδείξει μαθηματικώς. Ο φυσιολόγος οδηγείται στο συμπέρασμα ότι: α) Το παραμικρότε-ρο μόριο της ύλης μπορεί να διαιρεθεί επ’ άπειρον καθώς και το μέγιστον. β) Δεν είναι τελείως μόρια ύλης απείρως μικρά. γ) Τα πρώτιστα και προκαταρκτικά μόρια της ύλης στα οποία μπορεί να αναχθεί η ύλη στον ύψιστο βαθμό, υπερβαίνουν την κατάληψιν του ανθρώπου. δ) Εκ τούτου μαθαίνουμε ποια παράξενα αποτελέσμα­τα μπορεί να προξενήσει μία μικρή ποσότητα ύλης λόγω του ευαγώγου, δηλ. της λεπτύνσεως και της διαιρέσεως. Το ευάγωγον, δηλ. η λέπτυνσις, η σφυρηλασία της ύλης είναι η ικανότητά της να εκταθεί κατά μήκος και πλάτος (βλ. τη Φυσικήν του Ροωλτίου, μερ. Α´ κεφ. 9 τα σχ Του σοφού Κλάρκου εις Ροώλτιον, τον κυρ Βόιλον εις την Βίβλον των απορροιών, τον σοφόν Χάλεϋ εις τας φιλοσοφικάς συνθήκας, αριθμ. 194 και κυρίως την ε´ διδασκ. Της εισαγωγής εις την φυσικήν φιλοσοφίαν παρά του σοφού Κεϊλου.) Τα μικροσκόπια βοηθούν να λάβουμε μια ιδέα περί της εξαισίου σμικρότητος των ζώων, πράγμα που υπερβαίνει χωρίς αμφιβολία κάθε λογισμό και μάλιστα τις δυνάμεις της φαντασίας μας, ως προς τη μικρότητα της ύλης.