Βιογραφίες

Μπαλάνος Κοσμάς [1731, Ιωάννινα – 1807/8, Ιωάννινα]

Κληρικός και συγγραφέας έργων επιστημονικού και φιλοσοφικού ενδιαφέροντος, ο Κ.Μπαλάνος ανέπτυξε πολυετή διδασκαλική δράση κατά κύριο λόγο στα Ιωάννινα συνεχίζοντας το έργο του πατέρα του.

Πρωτότοκος γιος του Βασιλόπουλου Μπαλάνου μορφώθηκε κοντά του την εποχή που εκείνος διεύθυνε τη Γκιούμειο Σχολή των Ιωαννίνων. Στάλθηκε για να διδάξει αρχικά στη Θεσσαλία και κατόπιν στη Θεσσαλονίκη, όπου παρέμεινε στη σχολαρχία της τοπικής σχολής έως και το 1758 [ΘΗΕ, 1966: 146]. Στη συνέχεια μεταβαίνει στη γενέτειρά του και για ένα σύντομο διάστημα συνδιδάσκει με τον πατέρα του, μέχρι που ο τελευταίος αποσύρεται (περ.1760) παραδίδοντάς του τη διεύθυνση της σχολής. Παράλληλα με τα διδακτικά του καθήκοντα αναλαμβάνει εκεί και χρέη μέγα οικονόμου, ενώ από το 1761 αναφέρεται και ως μέγας οικονόμος της μητρόπολης Ιωαννίνων –ο ίδιος είχε εισαχθεί στην ιεροσύνη σε νεαρή ηλικία [ΕΕΕ, 1987: 307].

Διδάσκει στα Ιωάννινα –στη σχολή που μετονομάστηκε Μπαλαναία- για σαράντα περίπου χρόνια, έως και το 1799. Προς τα τέλη της εκεί παρουσίας του (περ.1797) αντιμετωπίζει με επιτυχία σοβαρές οικονομικές δυσχέρειες, που προκαλούσε η μείωση των τόκων των ηπειρωτικών κληροδοτημάτων στη Βενετία από τα οποία συντηρούνταν η σχολή. Για την εξεύρεση πόρων στρέφεται προς μαθητές και φίλους στη Μολδοβλαχία και την Ευρώπη και κατορθώνει να εξασφαλίσει συνδρομές πλούσιων ομογενών, όπως οι Ζωσιμάδες [Ηπειρωτικά Χρονικά: 233]. Αυτή την περίοδο κι εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων που είχαν προκύψει, έρχεται σε ρήξη με τον αρχιερέα του τόπου Ιερόθεο. Ο τελευταίος ανακαλεί από το Βουκουρέστι τον μαθητή του Κωνσταντίνο Χρυσίδη ως αντικαταστάτη του Μπαλάνου, αλλά με την επέμβαση τρίτων τα σχέδιά του ματαιώνονται. Τελικά, η ηγεσία της σχολής παραδίδεται από τον ίδιο το Μπαλάνο στον αδελφό του Κωνσταντίνο Καμινάρι στα 1799 [ΘΗΕ, 1966: 233].

Το υπόλοιπο της ζωής του αποσύρεται στο σπίτι του και ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με τη συγγραφή και μελέτη· σχολιάζει και γράφει κείμενα κι αλληλογραφεί με πολλούς φίλους και μαθητές του. Θα πεθάνει στα Ιωάννινα το 1808 [Αραβαντινός, 1960: 132].

Αναφορικά με τις ιδέες και τη διδακτική του μέθοδο ο Κ. Μπαλάνος, όπως και ο πατέρας του, έμεινε προσηλωμένος στην παράδοση. Σύμφωνα με το Δημήτριο Αθανασίου, έμπορο από τη Βιέννη, αντιτασσόταν στη χρήση βιβλίων γραμμένων στην απλοελληνική και απέτρεπε τους μαθητές του από την εκμάθηση ξένων γλωσσών με το φόβο της αθεΐας. Η εμμονή του στις παλαιότερες αντιλήψεις και η αποστροφή του προς κάθε τι νεωτερικό υπήρξαν η αιτία αντιπαράθεσής του με τον Αθανάσιο Ψαλίδα [Ηπειρωτικά Χρονικά: 232-3]. Παρόλα αυτά ο ηπειρώτης λόγιος διακρινόταν για την ευρυμάθεια και τη διδακτική του ικανότητα, όπως γράφει επαινετικά γι’ αυτόν ο Νεκτάριος Λυτζάς και Αγράφων [Αραβαντινός, 1960: 130 και ΘΗΕ, 1966: 146]. Πολλοί μαθητές του ξεχώρισαν αργότερα με τις επιδόσεις τους στον φιλολογικό κυρίως τομέα και τη διδασκαλική τους δράση. Μεταξύ αυτών αναφέρονται οι Ιωάννης Πέζαρος, Ιωάννης εξ Αγράφων, Αλέξανδρος Τυρναβίτης, Γεώργιος Κρεμμύδας, Λάμπρος Πάσχος κ.α. [Σάθας, 1868: 594].

Το συγγραφικό έργο του Κ. Μπαλάνου περιλαμβάνει σχολικά εγχειρίδια, θεολογικά και επιστημονικά συγγράμματα κι επιγράμματα, καθώς και κείμενα φιλοσοφικού περιεχομένου. Πολλά από αυτά παρέμειναν ανέκδοτα για οικονομικούς λόγους, ενώ ένα μεγάλο μέρος τους καταστράφηκε όταν κάηκε η βιβλιοθήκη των Μπαλαναίων επί Αλή Πασά [ΕΕΕ, 1987: 307]. Από εκείνα που σώζονται αναφέρουμε ενδεικτικά το Έκθεσις Συνοπτική Αριθμητικής, Άλγεβρας και Χρονολογίας, που εξέδωσε στη Βιέννη το 1798 και το Περί ελλείψεως των παραλειπομένων φωτών παρά τοις αρίστοις των ποιητών και των καταλογάδην συγγραψάντων δημοσιευμένο από τον αδελφό του Κ. Καμινάρι στα 1803. Με δική του επιμέλεια, ακόμη, τυπώθηκε στη Βενετία το 1803 το σύγγραμμα του πατέρα του Έκθεσις ακριβεστάτη της Αριθμητικής, καθώς και το Οδός Μαθηματική το 1816 στη Βιέννη. Τέλος, αγνοείται το Ιστορικό της Ηπείρου, χειρόγραφο που αποδίδεται στον Κ. Μπαλάνο [ΘΗΕ, 1966: 147]. 
 

Εργογραφία


  • Έκθεσις Συνοπτική Αριθμητικής, Άλγεβρας και Χρονολογίας, Βιέννη, 1798
  • Περί ελλείψεως των παραλειπομένων φωτών παρά τοις αρίστοις των ποιητών και των καταλογάδην συγγραψάντων, Βενετία, 1803
  • Έκθεσις ακριβεστάτη της Αριθμητικής, Βενετία, 1803
  • Οδός Μαθηματική, Βιέννη, 1816
  • Ιστορικό της Ηπείρου, (ανέκδοτο)
Ε. ΑΜΥΓΔΑΛΑΚΗ 
Α. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ


 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία


    • Αραβαντινός Π., (1960), Βιογραφική συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας, Ιωάννινα: Εταιρία Ηπειρωτικών Μελετών, εισαγωγή-επιμέλεια Κ.Θ.Δημαρά,.
    • [ΕΕΕ =] Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, (1987), τόμος 6.
    • Μπαλάνος, Δ.Σ., ''Οι Μπαλάνοι διδάσκαλοι του Γένους'', Ηπειρωτικά Χρονικά, Έτος πέμπτον (Ε΄), τεύχος Α΄ και Β΄, εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Ιωαννίνων.
    • [ΘΗΕ =] Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, (1966), τόμος 9, Αθήνα.
    • Σάθας Κ., (1868), Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήνα.