ΕπεξεργασίαEdit

Λεξικόν

καθόλου έννοιαι - ιδέαι Αριστοτελικών

Οι Αριστοτελικοί πέντε πράγματα ονόμαζαν καθολικά, επειδή μπορούν να αποδοθούν σε πολά αντικείμε­να: Το γένος, το είδος, τη διαφορά, το ίδιον και το συμβεβηκός. Γένος ονομάζεται μία κλάση η οποία περιέχει κάτω από αυτήν άλες, π.χ. ζώο, φυτό. Είδος λέγεται μία κλάση που περιέχεται σε μία άλη, π.χ. άνθρωπος, βους. Στη Λογική μία και η αυτή κλάση μπορεί να ονομαστεί και γένος και είδος, κατά τις καθολικότερες ή μερικότερες κλάσεις προς τις οποίες παραβάλεται. Το δένδρο π.χ. είναι γένος ως προς τη λεύκα, το πεύκο, την ελάτη και είδος ως προς το φυτό. Η πλέον καθολικό-τερη κλάση που δεν περιέχεται σε καμία άλη αλά αυτή περιέχει τις άλες λέγεται γένος γενικότατο ή ανώτατο. Και αυτή είναι η κλάση των όντων. Αντιθέτως η κλά­ση που δεν περιέχει κάτω από αυτή άλες κλάσεις, αλά μόνο αντικείμενα μερικά και ατομικά, όπως πεύκο, ελάτη, άνθρωπος, βους, λέγεται είδος ειδικότατο ή κατώ­τατο. Διαφορά είναι εκείνο που διαστέλει μία κλάση από μία άλη ή ένα άτομο από κάποιο άλο. Οι διαφορές είναι γενικές, ειδικές, ειδοποιοί, ατομικές. Το να έχει ένα πράγμα κίνηση αυτοθέλητη και αίσθηση είναι διαφορά γενική, η οποία διαστέλει τα ζώα από τα φυτά και από τα ορυκτά. Το να έχει το δικαίωμα του συλογίζεσθαι είναι διαφορά ειδική, η οποία διακρίνει τους ανθρώπους από τα άλογα ζώα. Το να έχει μία τέτοια φυσιογνωμία, ένα τέτοιο χρώμα ή σχήμα, μια τέτοια φωνή είναι διαφορά ατομική, η οποία διαστέλει έναν άνθρωπο από άλον. Ίδιον ονομάζεται ένα προσόν (ιδιότητα) που είναι ιδιαίτερο σε μία κλάση και το οποίο δε συνιστά την ουσιώδη διαφορά της, αλά παράγεται από εκείνο που στην πραγματικότητα σχηματίζει την ουσιώδη διαφορά. Η ουσιώδης διαφορά που διαστέλει τα ορθο­γώνια τρίγωνα από όλα τα υπόλοιπα είναι ότι αυτά έχουν μια γωνία ορθή και ίδιον αυτών των τριγώνων είναι ότι το από της υποτεινούσης τετράγωνο είναι ίσο με τα τετράγωνα των άλων δύο πλευρών, αν τα υπολογίσουμε μαζί. Οι Σχολαστικοί διέκριναν 4 είδη ιδιοτήτων: α) εκείνη που ανήκει σε όλη την κλάση και μόνη πά­ντοτε, όπως αυτή των ορθογωνίων τριγώνων, β) εκείνη που ανήκει σε όλη, όχι όμως και μόνη, όπως το να έχουν τις 3 γωνίες ίσες με δύο ορθές, το οποίο δεν είναι μόνο των ορθογωνίων αλά και όλων των άλων τριγώνων, γ) εκείνη που ανήκει σε αυτή μόνη την κλάση, όμως όχι και σε όλη, όπως στην κλάση των ανθρώπων το να είναι κανείς ιατρός ή φιλόσοφος, δ) εκείνη που ανήκει σε όλη και μόνη όχι όμως πάντο­τε, όπως το γέλιο στους ανθρώπους. Οι διαφορές αυτές αν και φαίνονται ψυχρές, μπορεί να είναι ωφέλιμες όταν πρέπει να μιλήσει κανείς με εσχάτη ακρίβεια για τις ιδιότητες των πραγμάτων. Συμβεβηκός λέγεται εκείνο που δεν περιλαμβάνεται στα πράγματα ως ουσιώδες και αναγκαίο, αλά ως τέτοιο, που μπορεί να είναι και να μην είναι, χωρίς να πάψουν τα πράγματα να υπάρχουν. Ουσιώδεις ποιότητες των σωμάτων είναι η στερεότητα και η έκταση και επουσιώδεις η οσμή, ο χυμός, ο ήχος και το χρώμα.

182-183