η τέχνη η οποία μας διδάσκει την ορθή χρήση του λογικού και θεωρείται η πλέον αναγκαιότερη από όλες τις άλες τέχνες. Γιατί χωρίς την ορθή χρήση του λογικού τίποτε δεν μπορεί να ευδοκιμήσει. Και όσοι θέλουν να ασχοληθούν με τις άλες τέχνες ή τις επιστήμες από αυτή πρέπει να κάνουν την αρχή τους, επειδή χωρίς την τέχνη του συλογίζεσθαι δεν ελπίζεται επίδοση στις λοιπές. Γι’ αυτό άλωστε και η λογική ονομάζεται κλειδί των επιστημών. Πολοί άνθρωποι, χωρίς τη σπουδή των βιβλίων, φτάνουν να αποκτήσουν την καλουμένη φυσική λογική, που ισοδυναμεί με την κοινώς ονομαζόμενη καλή αίσθηση - buonsenso, αλά και αυτή δεν γεννιέται μαζί μας, δεν αποκτιέται παρά με πολή σπουδή και σκέψη πάνω σε κρίσεις και διανοήματα δικά μας και ξένα, δια μέσου μακράς πείρας και ως επί το πλείστον με πολά σφάλματα. Ανάμεσα στην φυσική λογική και την ονομαζόμενη τεχνητή πρώτες και κυριότερες διαφορές είναι ότι η φυσική λογική είναι δυσκολότερο να αποκτηθεί, επειδή ο κάθε ένας την δημιουργεί μόνος του, χωρίς τη βοήθεια των άλων. Δεύτερον είναι στενότερη και λιγότερο εκτετα­μένη, επειδή είναι πολύ δύσκολο ένας μόνος του να ανακαλύψει όλους εκείνους τους κανόνες του διανοείσθαι, που ανακαλύφθησαν ως τώρα από τόσους ανθρώπους, οι οποίοι ασχολήθηκαν με αυτούς τόσους αιώνες. Τρίτον είναι λιγότερο ασφαλής, επειδή στο διανοείσθαι υπάρχουν πολοί κίνδυνοι να πλανηθεί κανείς και να συγ-χίσει την αλήθεια με το ψεύδος. Τα συχνά σφάλματα παρακίνησαν κάποιους πιο ειδικούς στο να προσπαθήσουν να αναγάγουν τους κανόνες του ορθώς διανοείσθαι σε κάποια κεφάλαια, να προσδιορίσουν τις αρχές του και να συστήσουν αυτό που ονομάζουμε τεχνητή λογική. Αυτή έχει ως σκοπό να διδάξει: α) τον τρόπο εξέτασης και γνώσης της αλήθειας, β) τον τρόπο με τον οποίο προβάλεται και αποδεικνύε­ται η αλήθεια στους άλους. Το πρώτο ονομάζεται από τους παλαιούς Αναλυτική, από το αναλύειν, λύειν, ξετυλίγειν, γιατί η αλήθεια δεν μπορεί παρά μόνο με τον τρόπο αυτό να ξεδιπλωθεί και να ανακαλυφθεί. Το δεύτερο ονομάζεται Διαλεκτική, από το διαλέγεσθαι, δηλαδή το συνομιλείν, επειδή η συνομιλία είναι το μέσο με το οποίο εξηγείται και αποδεικνύεται στους άλους η αλήθεια. Το ωφελιμότερο και καθολικώς αναγκαιότερο από τα δύο είναι το πρώτο. Παρ’ όλα αυτά οι παλαιοί λογικευόμενοι και μάλιστα οι σχολαστικοί στο δεύτερο μόνο κατέβαλαν την περισ­σότερη σπουδή και επιμέλεια. Αλά και σε αυτό αντί να δείξουν την ευθεία οδό του αποδεικνύειν, δίδαξαν πώς να τη συγχέουν και να τη συσκοτίζουν περισσότερο. Από τον άμετρο έρωτα των φιλονεικιών έδειχναν την μεγάλη τους αξιότητα στην τέχνην του ερίζειν. Τους τρόπους αυτούς προσπάθησαν να διορθώσουν οι νεότεροι. Επειδή όμως δε θέλησαν και αυτοί να ξεχωρίσουν με ακρίβεια το αναλυτικό μέρος από το διαλεκτικό, φαίνεται ότι άφησαν ακόμη πολή ασάφεια και σύγχυση.