επιστήμη των ψυχικών του ανθρώπου δυνάμεων, όσων έργο είναι η εξέταση της αληθείας και η πράξη του αγαθού. Από τους παλαιούς οι Στωικοί ώρισαν τη φιλοσοφία ως γνώση των θείων και ανθρωπίνων. Άλοι, όπως ο Πυθαγόρας, θεωρούν τη φιλοσοφία ως γνώση των όντων, εξετάζοντας τους λό­γους για τους οποίους είναι όντα. Ο άνθρωπος αποτελεί το κυριότερο αντικείμενο της φιλοσοφίας, διότι αυτή εξετάζει τις γνωστικές και πρακτικές δυνάμεις του, δηλαδή αίσθηση, νου, όρεξη, θέληση, ερευνά τις σχέσεις του προς την υπόλοιπη φύση, τον προσδιορισμό της θέσης του στην παρούσα ζωή και τις ελπίδες του στο μέλον, τέλος ζητά και βρίσκει αποδείξεις ότι υπάρχει ύψιστο ον και προσπαθεί να συλάβει ορθές έννοιες των προσόντων του και των δημιουργικών και προνοητι­κών του σχέσεων με τον κόσμο. Σύμφωνα με τα παραπάνω μόνο στους τυφλούς και τους άφρονες μένει αμφίβολο το πόσο ωφέλιμη είναι η περί τη φιλοσοφία σπουδή και μελέτη. Αποτελεί η φιλοσοφία αξιολογότατη άσκηση του νου, τον οποίο αναδεικνύει επιτηδειότερο προς κάθε ασχολία, που απαιτεί επιμελή έρευνα και ωριμότατη κριτική δύναμη. Από τη φιλοσοφία ενισχύονται όλες οι επιστήμες, οι οποίες εφαρμοζόμενες στις τέχνες τις κάνουν να γεννούν θαυμασιότατα έργα: ναυπηγική, τεκτονική, μηχανική, γεωργική, κ.λπ Για το λόγο αυτό από παλαιούς και νέους εξυμνείται η φιλοσοφία ως μήτηρ τεχνών και επιστημών ή κατ’ άλους ως τέχνη τεχνών και επιστημών. Ακολουθώντας τον Αριστοτέλη δεχόμαστε δύο μέρη της Φιλοσοφίας: το Θεωρητικό, σκοπός του οποίου είναι η διόρθωση του νου προς γνώση της αληθείας, το Πρακτικό, σκοπός του οποίου είναι η της θελήσεως διοίκηση με σκοπό την πράξη του αγαθού. Αλά για να μάθουμε την αλήθεια, είναι ανάγκη να διερευνήσουμε τις γνωστικές μας δυνάμεις. Η φιλοσοφική ανθρωπολο­γία ή εμπειρική ψυχολογία αποτελούν προπύλαιο και προπαρασκευή κάθε φιλοσο­φικής γνώσης. Και επειδή κάθε θεωρία και πράξη στηρίζεται αναγκαίως σε κάποιες πρώτες αρχές, αυτές αποτελούν την κρηπίδα ή αρχαιολογία κάθε ανθρώπινης γνώσης. Στην περιοχή λοιπόν της φιλοσοφίας περιλαμβάνονται: α) Η Εμπειρική Ψυχολογία ή προπαρασκευή στην έρευνα των γνωστικών μας δυνάμεων. β) Η Κρηπίς της Φιλοσοφίας ή Φιλοσοφία Πρώτη, ως αρχαιολογική και αποδοτική των πρώτων λόγων στους οποίους ανάγεται κάθε θεωρητική και πρακτική γνώση. γ) Η Φιλοσοφία Δευτέρα ή Παράγωγος, ως λαμβάνουσα τις αρχές της από την Πρώτη. Αυτής μέρη είναι δύο: α) η Θεωρητική Φιλοσοφία, β) η Πρακτική Φιλοσοφία. Της Θεωρητικής μέρη είναι 1. η Λογική που διακρίνεται σε Καθαρά και Εφαρμοσμένη, 2. η Μεταφυσική —Καθαρά και Εφαρμοσμένη— 3. η Αισθητική — Καθαρά και Εφαρμοσμένη. Της Πρακτικής μέρη είναι: 1. η Δικαιολογία — Καθαρά και Εφαρμοσμένη, 2. η Ηθική — Καθαρά και Εφαρμοσμένη, 3. η Ηθική Θεολογία — Καθαρά και Εφαρμοσμένη. Η Φιλοσοφία είναι επιστήμη που διακρίνεται από τίς άλες με την ιδιότητα των φιλοσοφικών γνώσεων. Αυτές είναι γνώσεις αντικει­μένων από τις οποίες αποτελείται η επιστήμη, που ονομάζεται Φιλοσοφία. Υπάρ­χουν δύο είδη γνώσης, η εμπειρική και η λογική. Η Φιλοσοφία δεν είναι εμπειρική γνώση και αυτό γίνεται εύκολα φανερό, διότι ο φιλόσοφος αρχίζει από τα εμπειρικά και εξυψώνεται υπεράνω της απλής εμπειρίας δια της ενεργείας του λόγου, προσπα­θώντας να προσδιορίσει το εκ των προτέρων ως αναγκαίο αίτιο της εμπειρίας. Είναι επομένως η επιστήμη του ουσιωδώς λογική, έχοντας ως κύριο αντικείμενο έρευνας του όχι τα έργα της συνειδήσεως, αλά το αρχικό, ως διαβατική αιτία του εμπειρι­κού, δηλ. τους εκ των προτέρων ευρισκόμενους νόμους της ενέργειάς του, εκ των οποίων παράγονται τα έργα εκείνα. Τους νόμους αυτούς μπορούμε να διδαχτούμε από τη θεωρία του Λόγου. Οι γνώσεις μας λοιπόν αυτές είναι λογικές καθ’ ύλην. Η λογική γνώση διαιρείται σε μαθηματική και φιλοσοφική. Η φιλοσοφική γνώση διακρίνεται από τη μαθηματική, διότι ο φιλόσοφος κατασκευάζει τις ιδέες του όπως ο μαθηματικός, ο ένας εποπτικώς, ο άλος νοητικώς. Επειδή όμως τα έργα της συνειδήσεως τα εποπτεύει εσωτερικά ο νους, μπορούμε να πούμε ότι η φιλοσοφική γνώση στηρίζεται σε κάποια νοερή εποπτεία. Η φιλοσοφία λοιπόν είναι επιστήμη κατ’ είδος συναποτελούμενη από γνώσεις που συγκροτούνται νοητικώς και η οποία έχει ως σκοπό την αλήθεια ή την αγαθότητα. Είτε είναι επιστήμη των αρχικών νόμων όλων των ενεργειών του ανθρωπίνου πνεύματος ή επιστήμη του αρχετύπου εγώ. Το αρχέτυπο εγώ δεν είναι τίποτε άλο παρά οι αρχικοί τρόποι των εργασιών του πνεύματος. Άρα φιλοσοφία είναι η επιστήμη των αρχικών νόμων, σύμφωνα με τους οποίους διευθύνεται κάθε ενέργεια του ανθρωπίνου πνεύματος. Η άποψη αυ­τή θα μείνει αθάνατη χάρη στον Μέγαν Κάντιον, διότι πρώτος δια των διαβατικών του εξετάσεων μας έδειξε ακριβώς τον αληθινό χαρακτήρα της φιλοσοφίας και μας έκανε να τη διακρίνουμε από τις μαθηματικές επιστήμες. Η φιλοσοφία παλαιότερα θεωρείτο γένος, του οποίου είδη υπάληλα ήταν οι άλες επιστήμες. Τώρα είναι γέ­νος, του οποίου είδη είναι διάφορες άλες επιστήμες, ειδικότερα προσλαμβάνουσες όνομα από αυτά στα οποία στρέφεται κάθε μία. Σε τέσσερα είδη επιστημών μπορεί να διαιρεθεί γενικώς εκλαμβανομένη η επιστήμη: α) φιλοσοφία, β) μαθηματική, οι οποίες είναι λογικές επιστήμες, γ) ιστορική περιγραφή, που ασχολείται με τα παρό­ντα, δ) ιστορική διήγηση, που στρέφεται στα παρελθόντα, οι οποίες είναι εμπειρικές επιστήμες. Κάθε άλη επιστήμη, οποιοδήποτε όνομα και αν έχει, ανάγεται σε μία από τις τέσσερες ή αποτελεί ανάμιξη αυτών.