όσα υποπίπτουν στις αισθήσεις μας. Ο άνθρωπος, που δεν γνωρίζει τίποτε μαθαίνει δια των αισθήσεων τα σώματα. Διάφορα είναι τα είδη των επιστημών που πραγματεύονται τα σώματα: Η Φυσική εξετάζει τις γενι­κές και αμετάβλητες ιδιότητες των σωμάτων, τις πρόσκαιρες μεταβολές ή τους όρους στους οποίους υπόκεινται. Η Χημεία μελετά τα φαινόμενα που προέρχονται από εσωτερική ενέργεια την οποία επ’ άληλα μεταχειρίζονται τα μόρια του σώμα­τος ή για να ενωθούν το ένα με το άλο είτε για να αποχωρισθούν και να συντεθούν με άλο τρόπο, ώστε το σύνθετο που θα προκύψει από αυτά να έχει άλες ιδιότητες. Η Φυσική Ιστορία εξετάζει μερικώς τα όντα, από τα οποία άλα έχουν ζωή και κί­νηση, άλα είναι ζώα μη κινούμενα αφ’ εαυτών και άλα έχουν ανοργάνιστη κατα­σκευή. Γενικές ιδιότητες των σωμάτων είναι η έκτασις, το σχήμα εν γένει, η κίνησις, κ.λπ, αχώριστα πάντοτε από το σώμα σε κάθε κατάσταση και περίστασή τους, αν και δεν καυχώνται οι φυσικοί ότι γνωρίζουν όλες τις κοινές και ιδιαίτερες ιδιότητες τους. Κάποια κατηγορούμενα των σωμάτων θεωρούνται προκαταρκτικά, μέχρι να βρεθεί κάτι άλο που θα αποδειχθεί αίτιο των νομιζομένων αιτίων. Μερικές ιδιότη­τες των σωμάτων είναι όσες δεν ανήκουν σε όλα τα σώματα αλά ισχύουν σε κάποι­ες περιστάσεις. Π.χ το υγρό, που για τη διατήρησή του πρέπει να συντρέξει το θερμαντικό, το σχήμα, το μέγεθος και η κίνηση των μερών του σώματος. Ειδικές ιδιότητες είναι αυτές που ανήκουν σε λιγότερα σώματα. Π.χ. ίδιον του πυρός είναι να καίει τα σώματα, του φωτός να φωτίζει. Το πρώτο πράγμα που παριστάνεται στις αισθήσεις μας όταν εξετάζουμε τα σώματα είναι η έκταση, μέγεθος περιορισμέ­νο σε κάποια ύλη στην οποία βλέπουμε μέρη μεταξύ τους διακεκριμένα. Η έκταση είναι ή μαθηματική, που γεννιέται από την ροή του σημείου, της γραμμής, της επι­φανείας ή φυσική που γεννιέται από την ένωση πολών στοιχειωδών μορίων, ώστε να μην διακρίνεται δια των αισθήσεων κανένα διάστημα μεταξύ αυτών. Οι παλαιοί διαφωνούσαν για το αν η έκταση της ύλης είναι η ουσία της. Αλά επειδή δεν γνω­ρίζουμε ποια είναι η ουσία της ύλης, δεν μπορούμε να αποφασίσουμε για πράγμα εντελώς μεταφυσικό. Μεγάλη φιλονεικία είχαν οι φυσικοί για το αν το σώμα διαι­ρείται επ’ άπειρον. Η μαθηματική διαίρεση των σωμάτων προχωρεί αληθινά επ’ άπειρον. Αλά ο λόγος εδώ είναι περί των φυσικών ποιοτήτων. Επομένως είναι δύ­σκολο να διαιρεθεί επ’ άπειρον η ύλη. Διότι ούτε όργανα έχουμε επιτήδεια για το σκοπό αυτό ούτε αισθήσεις και μάλιστα τόσο δυσκολότερη γίνεται η διαίρεση όσο απλούστερα γίνονται τα μόρια. Αλά αν δεν μπορούμε να διαιρέσουμε το σώμα επ’ άπειρον είναι δυνατόν αυτό να διαιρεθεί σε λεπτότατα μόρια, όπως βλέπουμε δια της πείρας. Το σώμα διαιρείται όταν χάσει τον σύνδεσμο των μερών του, με τη με­σολάβηση ενός μηχανικού σώματος, όπως σκεπάρνι ή πριόνι. Τα τεχνητά χρώματα μας δείχνουν σε πόση λεπτότητα μπορεί να φτάσει η ύλη δια της διαιρέσεως. Λίγη χρωματιστή ύλη είναι ικανή να βάψει μεγάλη ποσότητα ύδατος. Η Ιατρική χρειά­ζεται να μεταχειριστεί φυτά και ορυκτά, δεν μπορεί όμως να τα λεπτύνει τόσο με το συνηθισμένο τρόπο και για το λόγο αυτό τα εγχυματίζει. Πληροφορούμαστε για τη λεπτότητα της ύλης και από τα ευώδη μερίδια που εξατμίζονται από τα σώματα. Η Χρυσοχοϊκή μας δείχνει τη λεπτότητα στην οποία φτάνει το μέταλο. Σημαντικές είναι ως προς αυτό οι παρατηρήσεις του Φουρκρόιου. Στη Φυσική Ιστορία έχουμε πολά περί τούτου παραδείγματα, των Σπαλαντσάνη, Λάνη, Λευενοέκιου. Κάθε σώμα έχει σχήμα και τα σχήματα των σωμάτων είναι διάφορα. Η μεγαλύτερη δια­φορά σχημάτων φαίνεται με το μικροσκόπιο. Τα σώματα ενεργούν το ένα στο άλο και δια των σχημάτων. Όπου βρίσκεται ένα σώμα, εκεί δεν μπορούμε να βάλουμε άλο, αν δεν σηκώσουμε το πρώτο. Η ιδιότητα αυτή λέγεται αδιάβατο και αδιαχώ­ρητο. Και όπως αναφέρει και ο Αριστοτέλης σώμα δια σώματος χωρείν ου πέφυκε. Το αδιάβατο είναι χαρακτηριστικό των στερέων και ρευστών. Πολά φαντάσματα αγ­γίζοντάς καταλαβαίνουμε ότι είναι ανύπαρκτα. Μάλιστα η ιδιότητα αυτή μας πλη­ροφορεί περί της υπάρξεως των σωμάτων. Βλέπουμε ότι μερικά σώματα διαχωρούν το ένα στο άλο, όπως το ύδωρ στο σπόγο ή στο ξύλο. Αυτό δεν σημαίνει ότι το αδιάβατο δεν είναι γενική ιδιότητα των σωμάτων. Το ύδωρ δεν εισχωρεί στην ουσία του σπόγου αλά στα μεταξύ της ύλης κενά διαστήματα, τους πόρους. Δεν υπάρ­χει επομένως σώμα χωρίς πόρους. Πολά πειράματα βεβαιώνουν ότι και των ζώων οι ουσίες, όπως το αυγό, έχουν πόρους κατά τις παρατηρήσεις των Λευενοεκίου, Σαντορίου. Το δέρμα των ζώων έχει πόρους αναδοτικούς ή εξατμιστικούς που αποβάλουν υγρά και πόρους απορροφητικούς ή αγεία απορροφητικά δια των οποίων εισέρχονται στο σώμα μόρια από τον έξω κόσμο. Η Ιατρική χρησιμοποιεί εξωτερι­κές θεραπείες των οποίων τα αποτελέσματα εισχωρούν στα ενδότατα μέρη και τού­το μας βεβαιώνει για την ύπαρξη των πόρων. Τα ρευστά έχουν και αυτά πόρους. Από την μικρότερη ποσότητα πόρων προέρχεται η πυκνότητα των σωμάτων. Είναι αναμφίβολο ότι στους πόρους των σωμάτων βρίσκεται κάποια λεπτή ύλη πυρός ή ηλεκτρικής κ.λπ Είναι άραγε δυνατό να είναι τόσο γεμάτοι οι πόροι του σώματος, ώστε να μη μένει ελάχιστο μέρος κενό; Οι αρχαίοι έλεγαν ότι η φύσις αποστρέφεται το κενόν. Ο Καρτέσιος θεωρούσε το παν γεμάτο από λεπτότατη ύλη. Ο Λεϊβνίτιος και Ουόλφιος προσηλωμένοι στο σύστημα του καλιστισμού θεωρούσαν ότι ο κό­σμος θα ήταν τελειότερος, αν δεν υπήρχε κενό διάστημα. Αν τα σώματα ήταν εντε­λώς πλήρη, τα ισομεγέθη έπρεπε να είναι και ισοβαρή και δεν θα ήταν δυνατόν να κινούνται τα σώματα από τόπο σε τόπο. Αν όμως στοχαστούμε την ηλεκτρική ύλη, το θερμαντικό και άλα πολά λεπτότατα διεσπαρμένα σε κάθε σημείο της φύσης, πρέπει να συμπεράνουμε ότι μέγα διάστημα εντελώς κενό είναι αδύνατο να υπάρ­χει. Κενό υπάρχει στην πνευματική αντλία και στο βαρόμετρο, όμως και εκεί πρέ­πει να βρίσκεται ύλη φωτός, πυρός, κ.λπ. Το θλιπτόν είναι κοινή ιδιότητα όλων των σωμάτων. Η ελαστική δύναμη είναι η αιτία της αναπηδήσεως ή αντανακλάσεως των σωμάτων δια της οποίας τα σώματα, όταν θλιβούν αποκαθίστανται στην αρχι­κή τους θέση. Δεν είναι όλα τα σώματα ελαστικά. Η αιτία του ελαστικού είναι σε μας άγνωστη. Κάποιοι θεωρούσαν ως αιτία τον αέρα που εισδύει στους πόρους των ελαστικών σωμάτων όσο είναι τεταμένα, απωθεί τα μέρη τους και τα αναγκάζει να επαναλάβουν την προηγούμενη κατάστασή τους. Όμως αυτό δεν αληθεύει. Το ελαστικό των αεροειδών ρευστών φαίνεται ότι προέρχεται από το θερμαντικό, το οποίο συντίθεται με αυτά με τη συγένεια των όρων. Δεν ξέρουμε όμως αν αυτή εί­ναι η αιτία και του ελαστικού των στερεών σωμάτων. Η ελαστική δύναμη πλατύνει τα σώματα και τα βιάζει να κατέχουν περισσότερο τόπο αν δεν βρουν εμπόδιο. Η ιδιότητα αυτή επικρατεί κυρίως στα αεροειδή ρευστά. Αραίωση λέγεται η ιδιότητα κατά την οποία, όταν το πυρ εισχωρήσει μεταξύ των μορίων ενός σώματος, αυξάνει πάρα πολύ το μέγεθός του. Και αφού το πυρ εισχωρεί σε κάθε σώμα, κάθε σώμα αραιούται. Ο κανόνας όμως αυτός δεν είναι γενικός σύμφωνα με τα πειράματα του Δολόμιου με άργιλο, όπου στο πυρ, αντί να αυξηθεί το μέγεθος, ελαττώνεται. Πύ­κνωση λέγεται η ιδιότητα με την οποία τα σώματα, όταν στερηθούν μέρος του πυ­ρός, τα μόριά τους πλησιάζουν το ένα στο άλο και μικραίνει το μέγεθός τους. Αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση του ύδατος, του οποίου το μέγεθος αυξάνεται, όταν πα­γώσει. Κινητόν είναι η ιδιότητα κάθε σώματος να μετακομίζεται και να απωθεί ή να μεταβαίνει από τόπο σε τόπο. Κάθε σώμα που ηρεμεί, διατηρεί την κατάστασή του έως ότου να κινηθεί ωθούμενο από κάποια άλη δύναμη και μάλιστα ανθίσταται στην κινούσα δύναμη. Κάθε σώμα διατηρεί την παρούσα κατάστασή του, οποία και να είναι, και αδιαφορεί τόσο για την κίνηση όσο και για την ηρεμία. Η ιδιότητα αυτή λέγεται αδράνεια και το σώμα είναι εκ φύσεως αδρανές. Η δύναμη της βαρύ­τητας και της αδράνειας δεν είναι η αυτή. Αν αφήσεις ένα σώμα ελεύθερο, πέφτει προς το κέντρο της γης λόγω της βαρύτητάς του. Αλ’ αν το ωθήσεις προς όποια κατεύθυνση θέλεις, κινείται πάντοτε προς εκείνο το μέρος και λόγω της αδράνειάς του διατηρεί την αυτή διεύθυνση της κινήσεως, έως ότου άλη κίνηση μεταβάλει τη διεύθυνσή του. Η βαρύτης είναι η ιδιότητα την οποία έχουν όλα τα υπό τη σελή­νη σώματα, αν τα αφήσεις ελεύθερα να κατεβαίνουν από ψηλότερο τόπο σε χαμη­λότερο. Αυτή η ιδιότητα είναι το αποτέλεσμα δυνάμεως την οποία έχουν τα σώματα να ρέπουν το ένα προς το άλο. Τα σώματα εκ φύσεως έλκουν άληλα, αναλόγα με τον όγκο τους. Έτσι οι πλανήτες έλκουν ο ένας τον άλο και διατηρείται η ισορροπία στο σύμπαν. Τα κάτω από τη σελήνη σώματα θα έπρεπε να έλκουν άληλα, αλά ο μέγας και μη ανάλογος όγκος της γης έλκει τα μικρότερα. Η έλξη με την οποία έλ­κουν τη γη και έλκουν άληλα είναι ανεπαίσθητη και τα αίτιά της αγνοούνται.