Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Φιλοσοφικών και Επιστημονικών Βιβλίων και Χειρογράφων 1600-1821 
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ | ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ
Σκοπός του προγράμματος Ελληνομνήμων ήταν η δημιουργία μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης, η οποία θα περιλάμβανε το σύνολο των φιλοσοφικών και επιστημονικών έργων που γράφτηκαν στην ελληνική γλώσσα από το 1600 μέχρι το 1821. Η βιβλιοθήκη αυτή αποτελούσε το πρώτο ολοκληρωμένο εγχείρημα μικροφωτογράφησης, ψηφιοποίησης και ηλεκτρονικής ταξινόμησης ενός τόσο εκτεταμένου, σπάνιου και γεωγραφικά διασπαρμένου υλικού.
Τα φιλοσοφικά και επιστημονικά έργα της περιόδου αυτής, σε έντυπη ή σε χειρόγραφη μορφή, βρίσκονται διασκορπισμένα σε βιβλιοθήκες και ιδιωτικές συλλογές, όχι μόνο σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας αλλά και σε χώρες της Ευρώπης, της Ασίας και στις Η.Π.Α. Σε πολλές από τις βιβλιοθήκες ή τις συλλογές, οι συνθήκες φύλαξής τους είναι ακατάλληλες ή πλημμελείς, με αποτέλεσμα τα χειρόγραφα, κυρίως, να κινδυνεύουν να χαθούν ή να υφίστανται σοβαρές φθορές που μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και στην ολοκληρωτική καταστροφή τους. Ο εντοπισμός τους και η αποτύπωση του περιεχομένου τους πρώτα σε φωτογραφική και, στη συνέχεια, σε ψηφιακή μορφή αποτελούσε την πρώτη απαραίτητη και ουσιαστική ενέργεια για τη διάσωσή τους.
Η δημιουργία μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης που θα περιείχε ως ομοιογενές corpus και θα διαχειριζόταν με ηλεκτρονικές μεθόδους το σύνολο της φιλοσοφικής και επιστημονικής γραμματείας του δέκατου έβδομου και δέκατου όγδοου αιώνα αποτέλεσε όχι μόνο αποφασιστικό βήμα για τη διάσωση του υλικού αυτού, αλλά και ουσιαστική συμβολή στην αναβάθμιση της ιστορικής έρευνας της συγκεκριμένης περιόδου. Η πρόσβαση των ερευνητών και των σπουδαστών στο υλικό αυτό, που ανέκαθεν υπήρξε δυσχερής και δαπανηρή έγινε πλέον εξαιρετικά απλή.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η περίοδος από το 1600 μέχρι το 1821 είναι εξαιρετικά σημαντική για τη διαδικασία διαμόρφωσης του νεότερου ελληνικού επιστημονικού λόγου, τόσο λόγω της έντονης εκπαιδευτικής δραστηριότητας όσο και λόγω της συγγραφής πλήθους φιλοσοφικών και επιστημονικών έργων. Η διαδικασία αυτή αρχίζει με την εισαγωγή του νεοαριστοτελισμού από τον επιφανή λόγιο Θεόφιλο Κορυδαλέα, ο οποίος με την υποστήριξη του Πατριάρχη Κύριλλου Λούκαρη καθιερώνει την αντισχολαστική ερμηνεία της αριστοτελικής φιλοσοφίας και μια κοσμικά προσανατολισμένη μελέτη των φυσικών φαινομένων. Ολοκληρώνεται δε την περίοδο πριν από την Επανάσταση, κατά την οποία αποτυπώνονται στην παιδεία οι γνωστικές απαιτήσεις των κοινωνικών στρωμάτων που σχηματίστηκαν στη διάρκεια της τελευταίας φάσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και προσβλέπουν στην οικειοποίηση των πολιτικών και φιλοσοφικών ιδεών του Διαφωτισμού.
ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ
Το σύνολο των φιλοσοφικών και επιστημονικών έργων που γράφτηκαν στην ελληνική γλώσσα από τις αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα μέχρι την Ελληνική Επανάσταση αποτελείται από δύο μεγάλες κατηγορίες εγγράφων. Τα έντυπα βιβλία προέρχονται, κυρίως, από τα τυπογραφεία της Βιέννης και της Βενετίας, αλλά και από τυπογραφεία της Κωνσταντινούπολης, της Λειψίας και του Παρισιού. Η εκδοτική παραγωγή της περιόδου αποτελείται από 204 τόμους που αριθμούν συνολικά 53.000 σελίδες. Από το Μάιο του 1995 έως το Μάιο του 1997 ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση του προγράμματος Ελληνο-μνήμων, που περιελάμβανε τη φωτογράφηση και την ψηφιοποίηση όλων των εντύπων έργων. Για πρώτη φορά είχε συγκεντρωθεί, σε ένα φωτογραφικό/ψηφιακό αρχείο, το σύνολο του υλικού το οποίο, χάρη στο λογισμικό που αναπτύχθηκε γι’ αυτό το σκοπό, έγινε δυνατό να αξιοποιηθεί με εξαιρετικά απλούς τρόπους για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς.
Η άλλη μεγάλη κατηγορία εγγράφων της περιόδου είναι τα χειρόγραφα έργα, αυτόγραφα είτε αντίγραφα, τα οποία λόγω της μοναδικότητάς τους είναι ανεκτίμητης αξίας. Ο συνολικός αριθμός των σελίδων τους ξεπερνά τις 500.000. Ο εντοπισμός, η μικροφωτογράφηση, η ψηφιοποίηση και η ηλεκτρονική ταξινόμηση των χειρόγραφων αποτελούν τον μακροπρόθεσμο στόχο του προγράμματος. Λόγω της μοναδικότητας και της μεγάλης διασποράς των έργων αυτών, το εγχείρημα παρουσιάζει τεράστιες δυσκολίες, αλλά αποτελεί ταυτόχρονα και μια πρόκληση για τη δημιουργία της μοναδικής ψηφιακής συλλογής ελληνικών χειρογράφων.
ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ
Το Πρόγραμμα Ελληνομνήμων σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε στο Εργαστήριο Ηλεκτρονικής Διαχείρισης Ιστορικών Αρχείων του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης (ΜΙΘΕ) του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σκοπός του εργαστηρίου είναι η ανάπτυξη και η εφαρμογή νέων επιστημονικών μεθοδολογιών για την ενίσχυση της έρευνας και της εκπαίδευσης μέσα από την εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών στη φωτογραφική αναπαραγωγή, ψηφιοποίηση, καταλογογράφηση, αρχειοθέτηση και διανομή σε ψηφιακή μορφή ιστορικών αρχείων και βιβλιοθηκών. Για την πραγματοποίηση ενός τέτοιου σκοπού απαιτούνται ιστορικές, φιλολογικές, παλαιογραφικές και βιβλιοθηκονομικές γνώσεις, αλλά και γνώσεις πληροφορικής κυρίως σε θέματα βάσεων δεδομένων, επεξεργασίας ψηφιακής εικόνας, δικτύων, καθώς και οργάνωσης και διαχείρισης ψηφιακών αρχείων. Ο επιτυχής και παραγωγικός αυτός συνδυασμός γνώσεων καθίσταται δυνατός χάρη στη συνύπαρξη και τη συνεργασία ερευνητών διαφόρων ειδικοτήτων και από διαφορετικά ιδρύματα στο πλαίσιο του Εργαστηρίου. Εξάλλου, η συνεργασία του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικής Διαχείρισης Ιστορικών Αρχείων με συναφή ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα διευκολύνει τον εντοπισμό και τη μικροφωτογράφηση σημαντικών τεκμηρίων της νεότερης ελληνικής ιστορίας και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την περαιτέρω ερευνητική τους αξιοποίηση
