ΕπεξεργασίαEdit

Λεξικόν

ψυχή

ορίζεται ως ιδιότητα ή δύναμη του σώματος. Αυτή τη γνώμη φαίνεται να είχαν οι Επίκουρος, Αριστόξενος, Γαληνός και κάποιοι άλοι. Είναι όμως από όλους παραδεκτό ότι η ιδιότητα ή δύναμη ενός σώματος δεν είναι κάτι το αυθύπαρκτο, δηλαδή μία ουσία, αλά απλώς μια σχέση των μορίων του σώματος είτε μεταξύ τους είτε προς άλο σώμα. Αν η ψυχή ήταν ιδιότητα ή δύναμη του σώ­ματος, θα έπρεπε να εμφανίζεται τότε μόνο, όταν το σώμα προσέγιζε άλο σώμα, κάτι που δεν ισχύει. Η συνείδηση του κάθε ανθρώπου επιβεβαιώνει ότι η ψυχή διανοείται σε κάθε τόπο και χρόνο, έχει αναμνήσεις και αντιλαμβάνεται τις ιδέες της. Άρα η ψυχή είναι κάτι αυθύπαρκτο. Στο ερώτημα αν η ψυχή είναι ύλη με διάφορες δυνάμεις ή άυλος ουσία, οι υλιστές απαντούν θεωρώντας την ψυχή υλική. Η ψυχή όμως δεν είναι σύνθετη ούτε σώμα, αλά ουσιωδώς διάφορη του σώματος, ασώματη και άυλη. Έχοντας ιδιότητες ενάντιες προς αυτές του σώματος, της έδω­σαν το όνομα πνεύμα. Κάποιοι όμως από τους νεότερους λένε ότι η ψυχή δεν είναι ούτε πνεύμα ούτε σώμα, αλά οργανισμός του εγκεφάλου, ότι ο εγκέφαλος ενεργεί όπως τα λοιπά όργανα του ανθρώπου, δηλαδή το στομάχι, το ήπαρ, ο πνεύμονας και ότι η ενέργεια του οργάνου αυτού είναι οι ιδέες. Φαίνεται όμως ότι και αυτοί βρίσκοντας ανεξήγητο το πώς οι ενέργειες του νου εκτελούνται με την κίνηση των σωμάτων, χρησιμοποίησαν το επιχείρημα του διοργανισμού ή της κατασκευής του εγκεφάλου για να αναπαύσουν τη συνείδησή τους. Η ψυχή η οποία αισθάνεται, αντιλαμβάνεται τις προσβολές των σωμάτων, θυμάται και δημιουργεί ιδέες των όντων και από τα μερικά συμπεραίνει τα γενικά, κρίνει και αποφαίνεται, διανοεί­ται και σκέπτεται, βούλεται και θέτει τα μέλη του ανθρώπου σε κίνηση, γνωρίζει και έχει συνείδηση των όσων ενεργεί, δεν είναι οργανισμός αλά κάτι άλο. Αυτό προϋποθέτει να θεωρήσουμε τον εγκέφαλο ως λογικό. Για να ισχύσει όμως αυτό πρέπει ο εγκέφαλος να μην έχει μέρη, να μην είναι κινητό και αδρανές, αλά κάτι εκ φύσεως ενεργητικό. Αλά ο εγκέφαλος, μια ψίχα μαλακή, στερείται όλων αυτών. Έπειτα ποια ομοιότητα μπορεί να υπάρχει μεταξύ της λειτουργίας του εγκεφάλου και των λοιπών οργάνων του σώματος; Όλα τα υπόλοιπα όργανα λαβάνουν ύλη και ύλη παρέχουν. Η λειτουργία τους δεν είναι τίποτε άλο παρά μεταμόρφωση της ύλης σε ύλη. Όμως μεταποιεί ο εγκέφαλος την ύλη σε ύλη; Μήπως τα σώματα μεταβάλονται από τον εγκέφαλο σε αντιλήψεις, ενώ εφάπτονται της επιδερμίδος του ανθρωπίνου σώματος; Και η ψυχή που αποφαίνεται ότι οι τρεις γωνίες ενός τριγώνου είναι ίσες με δύο ορθές, ποια ύλη λαμβάνει και σε τι την μεταποιεί; Είναι ανάγκη να ομολογήσουμε ότι ο λογικός εγκέφαλος λαμβάνοντας αίμα ή χυλό τον μεταποιεί σε ιδέες, απλές, γενικές, μερικές, σε ενθυμήσεις και προσοχή. Όμως και έτσι είναι απορίας άξιο, τι λαμβάνει ο εγκέφαλος, όταν γεννά την αμφιβολία, την απορία, το μηδέν και το άπειρο; Άλωστε αν οι ενέργειες της ψυχής ήταν ενέργειες του εγκεφάλου, έπρεπε και τα νεύρα να εκτελούν όσα και ο εγκέφαλος. Και όπως φαίνεται τα νεύρα καθ’ εαυτά ούτε αισθάνονται και πολύ περισσότερο ούτε διανο­ούνται. Ώστε ο εγκέφαλος είναι ανεπιτήδειος αισθημάτων και ιδεών και επί πλέον επιθυμιών και βουλήσεως. Ο Λωκίος απορεί περί της αϋλότητος της ψυχής και αμφιβάλει για το αν θα μπορούσε ο Θεός να δημιουργήσει ύλη λογική, δηλαδή να δώσει νου στο σώμα. Ο Θεός όμως είναι παντοδύναμος, όπως ο κάθε ένας ομολογεί και άρα μπορεί να δώσει νου στο σώμα. Κάθε αντίθετος ισχυρισμός θα μπορούσε να θεωρηθεί βλασφημία. Οι άνθρωποι μιλούν για κάθε ζήτημα ως άνθρωποι και από τις περιορισμένες γνώσεις τους βγάζουν συμπεράσματα. Έτσι κατ’ αυτούς εί­ναι αδύνατο στο Θεό η δημιουργία λογικής ύλης. Διότι οι άνθρωποι θεωρούν την ύλη ως αδρανές, αδιαχώρητο, σύνθετο, κινητό. Αντίθετα θεωρούν το λογικό μη σύνθετο, μη αδρανές, φύσει ενεργητικό, αυτεξούσιο. Ώστε ύλη λογική θα σήμαινε γι’ αυτούς κάτι σύνθετο και μη σύνθετο, απλό και μη απλό, αδρανές και μη αδρανές, φύσει ενεργητικό και μη ενεργητικό, αυτεξούσιο και μη αυτεξούσιο, πράγμα που με τα ανθρώπινα μέτρα είναι αντίφαση. Και επειδή η ανθρώπινη γνώση θεωρεί αδύνατα τα αντιφατικά για τον ίδιο το Θεό, αποφασίζει ότι ούτε ο Θεός μπορεί να δημιουργήσει ύλη λογική ως υφ’ εαυτής μηδενιζομένη. Έπεται από τα προηγούμενα ότι ο άνθρωπος είναι σύνθετος από δύο ουσίες ουσιωδώς διάφορες: το πνεύμα και το σώμα. Και το πνεύμα είναι ουσία απλή, φύσει ενεργητική, λογική και αυτεξού­σιος, το σώμα είναι ουσία σύνθετη, εκτατή, αδιαχώρητη και αδρανής. Το πνεύμα προνοεί και διοικεί το σώμα. Το σώμα υπουργεί και εκτελεί τα του πνεύματος. Το πνεύμα ως άλος πλάστης κατασκευάζει δια των ιδεών μέσα του έναν κόσμο νοητό όμοιο με τον αισθητό. Το σώμα μεταφερόμενο από τόπου εις τόπον εκπληροί τις βουλές του πνεύματος. Πώς όμως αυτά τα δύο είναι μεταξύ τους ενωμένα ή πώς η βούληση του ενός μεταβαίνει στο άλο, αυτό είναι σε μας άγνωστο και ανώτερο των γνώσεών μας. Και εφόσον η ψυχή είναι απλή, χωρίς μέρη, έπεται ότι είναι αδιάφθορη, διότι η φθορά δεν είναι παρά η διάλυση του σύνθετου στα μέρη από τα οποία αποτελείται. Η ψυχή είναι ανεπίδεκτη διαλύσεως σε άλα απλούστερα. Και όταν χωριστεί από το σώμα, δεν υπάρχει λόγος για τον οποίο να μην διαμένει ζώσα όπως και πριν, διασώζοντας τις δικές της δυνάμεις, πράγμα που σημαίνει ότι η ψυχή είναι αθάνατη. Ο Θεός ως παντοδύναμος θέλησε να δημιουργήσει την ψυ­χή του ανθρώπου ανώτερη από όλα τα υπόλοιπα κτίσματα, ώστε ο άνθρωπος να ανέρχεται στη γνώση και αυτού του Θεού.

403-435